Schrappen maakt je verhaal stukken beter - door Marjon Sarneel

Word jij ook zo moedeloos van de uitdrukking ‘schrijven is schrappen’?
Heb je eindelijk tekst geproduceerd, waar je bovendien blij mee bent en dan zou je moeten schrappen!

Waarom schrappen nodig is en hoe je dat doet, vertel ik je in dit blog. Het duurde lang voor ik deze vaardigheid zelf in de vingers had. Net als jij vroeg ik me af: wát moet je schrappen? Welke passages kunnen straffeloos weggestreept worden? Welke zinnen moet ik verwijderen?

Doelloos staarde ik naar mijn tekst zonder dat ik precies wist hoe ik effectief kon schrappen. Nu ken ik gelukkig wel tips die houvast geven.

Stofkam door je verhaal

Als je naar je zelfgeschreven tekst kijkt, herinner je je blijdschap om een vondst, een oplossing, een wending. Iedere zin ken je door en door. Al tien keer heb je de stofkam door je tekst gehaald. Nu is je verhaal klaar en alles wat er nu staat, moet blijven. Dat gevoel.

Maar ‘schrijven is schrappen’ is niet voor niets een cliché. Geen schrijver kan deze regel negeren. Altijd moet herzien, geschaafd en ook geschrapt worden.

Het kabbelt

Als de dag van gisteren herinner ik me hoe het voelde als teksten op Schrijversvakschool Amsterdam nabesproken werden. De derdejaars, ieder bezig met een eigen schrijfproject, op zaterdagmiddag verzameld in het warme klaslokaal.

Docent Thomas Rosenboom, die alle tijd nam om na te bespreken. Bij iedere tekst legde hij schijnbaar moeiteloos de vinger op de zere plek.

Vol spanning wachtte ik af. Heilig overtuigd dat ik deze keer niets over het hoofd had gezien. Dat ik werkelijk álles geschrapt had, wat overbodig was. Maar het commentaar was meedogenloos: ‘Goed geschreven, maar je verhaal kabbelt. De helft kan eruit.’

Het rode potlood als vriend

Thuis staarde ik naar mijn tekst. Ik werd een expert in woordjes schuiven. Hier een woordje weg, daar een woordje bij. Maar dat is een vorm van redactie en heeft helemaal niets te maken met schrappen.

Goed schrappen betekent ook niet lukraak zinnen weghalen, zodat je per saldo een kortere tekst overhoudt. Dat is werken met de botte bijl en daarmee vermink je je verhaal.

Kortom ik zat te hannesen en raakte steeds gefrustreerder. Tot ik deze omschrijving tegenkwam.

Het doel van schrappen is om de tekst beter leesbaar te maken.

Dit klinkt even simpel als doeltreffend. Om goed te kunnen schrappen, moet je je eerst realiseren waarom het nodig is. Wat het oplevert. Het waarom geeft richting.

Daarom biedt deze definitie houvast. ‘Beter leesbaar’ is een criterium waaraan je zinnen, alinea’s, passages, hoofdstukken kunt toetsen.

Een beter leesbare tekst heeft meer spanning, een betere opbouw en komt daardoor beter binnen bij de lezer. Met vallen en opstaan leerde ik het rode potlood effectief gebruiken.

Schrappen bereid je voor

Op goed schrappen bereid je je voor. Je neemt iets in gedachten dat ruis in je tekst veroorzaakt en je gaat op speurtocht.

Begin met je eigen stopwoordjes. Vraag aan anderen wat jouw typische uitdrukkingen zijn, als je dat zelf niet weet.

Zeg jij vaak: ‘om maar een voorbeeld te noemen’ dan zit die uitdrukking ongetwijfeld in je tekst. Niet één keer, maar waarschijnlijk wel vijf of vijftien keer. Of nog vaker.

Dat teveel haal je weg, tenzij je deze uitdrukking aan een bepaald personage plakt. Controleer in dat geval of je diezelfde uitdrukking per ongeluk ook door andere personages laat gebruiken en haal je die daar weg. Op deze manier ben je gericht aan het werk en verbetert je tekst zienderogen.

Verwijder vertragingen uit je tekst

Bepaal een volgend aandachtspunt en werk je verhaal daarop systematisch door. Ga bijvoorbeeld op zoek naar verdubbelingen. Dit verschijnsel veroorzaakt vertraging in je verhaal en is deels verantwoordelijk voor het fenomeen ‘kabbelende tekst’. Leer het herkennen en schrap. Je verhaal knapt enorm op.

Ik doe het zelf en al mijn cursisten doen het: (1) dingen dubbel opschrijven. (2) Je hebt het al geformuleerd, maar je schrijft het nog een keer op in andere woorden. Je moet een oog ontwikkelen om dit te ontdekken.

Kijk maar eens terug hierboven. Zin 1 geeft dezelfde informatie als zin 2. Zin 1 is heel compact. In zin 2 licht ik zin 1 toe en daar gebruik ik drie keer zoveel woorden voor. Toch bevat zin 2 geen nieuwe informatie.

In lesteksten werkt dat prima, want herhaling is een belangrijk onderdeel van het leerproces. Maar in een verhaal is herhaling funest, want het veroorzaakt oponthoud. Terwijl iedere nieuwe zin het verhaal juist vooruit moet helpen.

Boven in deze tekst staat nog een voorbeeld. Zinnetje 3 voegt niets nieuws toe.

Dit klinkt even simpel als doeltreffend. Om goed te kunnen schrappen, moet je je eerst realiseren waarom het nodig is. (3) Wat het oplevert. Het waarom geeft richting.

En hier: in regel 1 en 3 staat dezelfde informatie in andere woorden.

(1) Maar ‘schrijven is schrappen’ is niet voor niets een cliché. Geen schrijver kan deze regel negeren. (3) Altijd moet er geschaafd en ook geschrapt worden.

Een blog is een soort ‘lestekst’, omdat er iets in wordt uitgelegd. Dus het is prima als hier en daar een verduidelijking staat van iets dat al eerder is uitgelegd. In lesteksten geeft dat vaak verdieping. In tegenstelling tot prozateksten.

Een voorbeeld uit een verhaal:

Versie 1

Martin kwam de tuin binnen en hij zag dat de geraniums water nodig hadden. Ze zagen er dorstig uit. Hij liep naar de schuur om de gieter te halen.

Versie 2

Martin kwam de tuin binnen en haalde de gieter uit de schuur, want de rode geraniums hingen op half zeven.    

Omdat in versie 2 geen sprake is van herhaling, word je als lezer direct meegenomen in de actie.

Wil je je verhaal meer vaart geven? Controleer dan je tekst op dubbele informatie. Vaak kun je een van de twee zinnen straffeloos schrappen, samenvoegen of handiger formuleren.

Het geheim van goed schrappen

Natuurlijk zijn er nog andere criteria waarop je je tekst kunt controleren. Zodra gewend bent om op speurtocht te gaan, ontdek je al doende andere aandachtspunten.

Mijn grootste inzicht over schrappen, het echte geheim, staat in mijn nieuwe e-boek: Alles wat je wilt weten als je verhalen over je leven wilt schrijven. Dit e-boek kun je gratis aanvragen. Klik op de link.

The following two tabs change content below.
Marjon heeft zoveel ideeën voor schrijfcursussen dat ze de eerste online schrijfschool in Nederland heeft opgericht om alles in onder te brengen: Online Schrijfschool Marjon Sarneel (OSMS). Het aanbod groeit nog steeds.