‘Nee lieverd, je mag geen ijsje,’ zeg ik tegen mijn dochtertje van twee. Ze slaat haar armen over elkaar en zegt: ‘Nou, ik ben moe.’ Ik lach, want ik weet dat ze eigenlijk boos of verdrietig of teleurgesteld bedoelt. Maar die woorden kent ze nog niet. Dus zegt ze moe, of ziek, want ze weet dat dat niet leuk is. En daarna huppelt ze energiek verder.
Het is niet niets. De juiste woorden vinden voor je emoties. Zelfs voor volwassenen met een ruime woordenschat is het niet eenvoudig om je emoties zo te verwoorden dat een ander precies begrijpt wat jij voelt. Hoe doe je dat – schrijven over emoties?
Woorden zijn abstracties
Wat meestal niet werkt, is om het gevoel direct te benoemen. Ik ben verdrietig. Ik was teleurgesteld. Wanhopig. Woedend. Het zijn praktische woorden om een bepaald gevoel aan te duiden, maar eigenlijk weten wij niet welk gevoel daar nu precies bij hoort.
Mijn dochtertje kent nu de woorden moe en ziek en ze ziet dat wij dat zuchtend, gapend en soms huilend zeggen. Als zij zich niet lekker voelt, noemt ze die woorden.
Maar eigenlijk blijven we dat ons hele leven doen. Alleen hebben we dan meer woorden tot onze beschikking. Dan geven we ons gevoel de naam pijn, frustratie, weemoed, irritatie, liefdesverdriet. Omdat we geleerd hebben dat een bepaald woord bij een bepaalde staat hoort. Maar de woorden op zich zijn leeg, betekenisloos.
Emoties zijn persoonlijk
Want niemand kan jouw irritatie voelen. Niemand weet hoe jij liefdesverdriet ervaart. We denken dat we elkaar snappen, we zijn een beetje overeen gekomen wat we met die woorden bedoelen, in welke situaties we ze gebruiken. Maar het blijven abstracties, stempels, stickers.
Emoties zitten van binnen. Ze zijn hoogstpersoonlijk en onzichtbaar. Zo’n woord als verdriet is eigenlijk te beperkt, te abstract voor onze ongelooflijk complexe, kleurrijke binnenwereld.
Schrijven met je hele lichaam
Woorden ontstaan in ons hoofd, maar emotie is een fysieke ervaring. Daarom helpt het, als we over emoties schrijven, om dat met het hele lichaam te doen. Je gaat terug naar de daadwerkelijke ervaring. Wat voelde je waar in je lichaam? Welke geluiden hoorde je en wat rook je? Een licht tintelend gevoel in je buik. Een hoge piep in je oren. Hitte die door je lijf golft. Een koude huid.
De lezer ervaart nu beter wat jij voelt. Je gebruikt zichtbare beelden, geluiden en geuren die iedereen herkent. Je maakt een abstract woord als ‘pijn’ concreet.
Schrijven in scene
Wat meestal ook niet werkt, is overdrijven. Het was echt verschrikkelijk. Ik was nog nooit zo wanhopig. Zo probeer je een lezer duidelijk te maken hoeveel impact een moment had.
Maar juist door het klein en concreet te houden, maak je iets voelbaar. Door de situatie te schetsen en de handelingen te laten zien.
Beschrijf hoe je op de bank plofte na het ziekenhuisbezoek, hoe je een vork krom boog bij een ruzie, hoe je de ramen opende na de eerste kus. Zonder de scene te ondertitelen met je gevoel. Je laat het beeld zijn werk doen.
Schrijven in metaforen
Via een metafoor over je binnenwereld schrijven, maakt de emotionele lading ook voel- en zichtbaar. In plaats van te schrijven, ik ben down, kan je ook schrijven: vandaag ben ik blauw van binnen, een naar binnen gekeerd blauw, als het keukenkastje van mijn oma vroeger, oud blauw.
Dichter bij je ware gevoel komen
Op deze zintuiglijke, beeldende manier over je emotie schrijven, helpt om je teksten toegankelijk te maken voor een lezer. Maar het doet ook iets met jou als schrijver.
Taal verwijdert ons namelijk vaak van ons gevoel. Als we zeggen dat we verdrietig of boos zijn, sluiten we als het ware een deur naar binnen. Zo heet het en dat is het.
Als we onze ervaringen echter op een creatieve manier verwoorden, openen we die deur weer. We gaan terug naar dat kind dat nog geen concepten en woorden heeft voor al die gevoelens. We worden intiem met ons eigen gevoel.
Jouw taal voor jouw gevoel
Als je als schrijver precies de juiste woorden voor jouw specifieke gevoel hebt gevonden, gebeurt er iets. Je gevoel kan indalen, je kan het een plek geven. Omdat het niet alleen een label heeft gekregen, maar omdat het gevangen is in levende taal die echt bij jouw ervaring past.
Schrijven met afstand
Daarna ontstaat er vaak een frisse afstand tot je eigen gevoel. Waardoor je niet geheel door je gevoel wordt overgenomen tijdens het schrijven. Dat stelt je in staat om je beschrijving nog scherper te maken.
En om te doseren. Om niet die hele emmer aan gevoel op papier uit te storten, maar te kiezen wat je wel en wat je niet vertelt. Zodat je jezelf, en je lezer, heel precies kan raken.
Nanda Huneman
Laatste berichten van Nanda Huneman (toon alles)
- Leren schrijven doe je zo! - 8 september 2021
- Begin je boek met een proloog - 9 oktober 2020
- Schrijf een pakkend begin van jouw boek - 27 augustus 2020
Wat een mooi verwoord artikel! Ik merk dat ik soms nog de woorden die bij een bepaalde emotie horen, gebruik. Dat maakt het geheel zo leeg. Je kunt er niets mee. Je verhaal wordt pas levendig als je dat gevoel beschrijft.
Aller eerst bedankt voor deze interessante blog.
Zou je me je mening willen geven over onderstaand stuk en hoe ik het geschreven heb?Positief;
Waarom niet
Hoofdstuk 1
“Ga jij maar even thee voor ons zetten” zegt de huisarts tegen de stagiaire die compleet van slag is. Ze is zo van slag dat ze een bak met water omstoot die recht in de tas van de huisarts valt. Hierdoor vind hij wel sleutels terug die hij al een lange tijd kwijt was Het is 19977. Zodra Miriam geboren is zijn haar ouders de huisarts en een stagiaire die bij de bevalling aanwezig zijn in rep en roer. Het blijkt namelijk helemaal niet goed met Miriam te zijn. Ze blijkt Spina Bifida, wat in de volksmond ook wel open rug genoemd wordt te hebben. Omdat Miriam een oudere gezonde zus heeft hebben haar ouders daar geen onderzoek naar gedaan. Ze hadden hier dan ook totaal niet op gerekend en dat werpt wel een schaduw over de geboorte van hun jongste dochter. Natuurlijk zijn ze dolgelukkig met haar en gaan ze er alles aan doen om haar een fijn en gelukkig leven te bezorgen. Als Miriam direct naar het ziekenhuis gebracht is volgt er een zware tijd vol met onzekerheden. Volgens de artsen heeft ze maar 20 procent levenskans. Ze zou de nodige operaties zoals het plaatsen van een drain in haar hoofd niet overleven volgens de artsen. Dankzij haar ouders die de instelling hadden, als ze de operaties niet kreeg ze zonder twijfel zou overlijden heeft ze uiteindelijk toch de operaties gehad. Door de Spina Bifida is Miriam gebonden aan een rolstoel. Ze kan namelijk geen stap lopen en ook geen seconde staan.
Als Miriam de leeftijd ervoor heeft gaat ze net als ieder ander kind naar de kleuterschool. Uiteindelijk volgt ze haar lagere schooltijd op speciaal onderwijs waar ze het erg naar haar zin heeft en waar het erg lekker loopt. Ze heeft behoorlijk veel vriendinnen en het leven lacht haar toe. In de laatste klas van de lagere school zit ze samen met een klasgenoot met taal en rekenen een boek verder als de rest van de klas. Dit schept in de klas een band tussen de twee meisjes, maar buiten de lessen om hebben ze niets met elkaar. De band in de les komt ook omdat ze als een van beide iets niet snapt van taal of rekenen ze elkaar eerst moeten vragen en als de ander het ook niet snapt dan mogen ze pas de leraar erbij roepen
Groetjes Miriam dubbeldam-Druijff
Hoi Miriam,
Ik heb je stukje even gelezen en ik denk dat je de tips uit deze blog goed kunt gebruiken om het voor de lezer interessanter te maken. Het is nu nog erg samenvattend en rommelig. Zo begin je met een dialoog, we bevinden ons bij de dokter en een assistent, maar daarna verlaten we dat beeld en krijgen we een samenvatting van de daarop volgende jaren. Kom je later weer terug bij de dokter en de assistent, of niet? Vanuit welk perspectief schrijf je: wie beleeft de gebeurtenissen? Of beschrijf je het als alwetende verteller?
Om even terug te komen op deze blog. Je zou het in scènes kunnen uitwerken. Zeker als het op persoonlijke ervaringen is gebaseerd kun je nadenken over specifieke gebeurtenissen die iet met jou deden. Wat gebeurde er toen, wat werd er gezegd, hoe voelde jij je (niet benoemen, maar beschrijven)?
Dit stukje bijvoorbeeld: “Ga jij maar even thee voor ons zetten” zegt de huisarts tegen de stagiaire die compleet van slag is. Ze is zo van slag dat ze een bak met water omstoot die recht in de tas van de huisarts valt. Hierdoor vind hij wel sleutels terug die hij al een lange tijd kwijt was…’’
Ga hiermee verder, dit is interessant. Je hoeft niet eens te benoemen dat de stagiaire van slag is, want door het omgooien van het glas krijg ik als lezer ook al zo’n voorgevoel dat er iets niet pluis is. Gevoelens beschrijven vanuit een alwetende verteller lijkt me persoonlijk lastig, ben benieuwd hoe je dit aan zal pakken 🙂
Succes met schrijven!
bedankt voor je reactie. Even erop inhakend ik ben in het verhaal de baby die geboren wordt en de huisarts en stagiaire zijn bij de bevalling aanwezig en er is geen assistent hoor. Het wordt een boek over mijn leven beginnend bij mijn geboorte. Ik kan inderdaad veel met je blog 🙂
Opzienbarend:
Vraag me niet wat ik voel, roep ik tijdens het liefdesspel: dat haalt me uit de stemming. Die taal verwijdert me van mijn gevoel.
Eigen taal, zonder begrippen, doet mijn gevoel indalen, brengt me er dichterbij maar dan met compassie en verdiept de emotie alsof ik die mag omarmen.
Ik verwacht dan ook te kunnen doseren. Ik blijf niet hangen in herbeleven wat daarvoor wel eerst nodig was.
Dank voor je sterke schrijfadviezen.
‘Verdiept de emotie alsof ik die mag omarmen’ Mooi gezegd Frank!
Mooi geschreven Nanda!
De eerste woorden zette ik bij jou op papier, 5 jaar geleden! Jij leerde mij tijdens de Meditatieve schrijfweek in Frankrijk meditatief te schrijven aan de hand van het verkennen van je binnenwereld. En dat is precies wat mij hielp bij mijn boek De kracht van diabetes dat op 14 november Wereld Diabetes Dag wordt gelanceerd. Bas van Goor topvolleyballer met diabetes type 1 neemt het eerste exemplaar in ontvangst. Bovendien schreef hij een ontroerend voorwoord. De eerste stappen op papier zette ik bij jou in Utrecht! Dank……… Ingrid Smit
Gefeliciteerd Ingrid, echt geweldig. Wat een doorzettingsvermogen heb jij! Ben heel benieuwd naar je boek.