Ik zit achter op de motor. We rijden over een industrieterrein. Aandachtig kijk ik om me heen. Ik verzamel materiaal.
Boven de grijze laagbouw kringelt rook de lucht in. In de berm ligt naast een overvolle, gele vuilnisbak een rood cola-blikje in de berm. Links van ons strekt het rechte Amsterdamrijnkanaal zich uit, er hangt een lage cumulusbewolking boven de horizon.
Op het eerste gezicht niets bijzonders. Toch is dit moment waarop ik echt leerde proza schrijven. Ik leerde proza schrijven, omdat ik leerde kijken.
Omgeving als inspiratie
Schrijven is kijken. Dat leerde ik toen ik mijn eerste journalistieke cursus volgde.
Voordat we aan onze artikelen begonnen, moesten we onze gewone, dagelijkse omgeving beschrijven.
‘Een verhaal heeft een setting nodig,’ zei mijn docent. ‘Elke situatie heeft een achtergrond. Oefen je erin deze te beschrijven.’
Met deze opdracht in mijn hoofd, ging ik anders kijken. Het ogenschijnlijke saaie industrieterrein werd opeens interessant. Elk detail leek er toe te doen.
In die tijd was ik net gestopt met mijn studie Sociale Geografie. Deze studie had ik ooit gekozen omdat ik meer over de wereld om me heen wilde leren. Maar in plaats van het veld te verkennen, had ik vele uren in de bibliotheek door gebracht. Ik leerde van alles over geografische theorieën, maar voor mijn gevoel niets over mijn omgeving.
Mijn blik opende zich tijdens die journalistieke cursus. Natuurlijk waren dat cola-blikje, die rook, dat kanaal er altijd al geweest. Maar nu ze de basis zouden vormen van mijn verhaal, zag ik ze opeens. De wereld was geen theorie meer, maar een onmisbaar element van mijn verhaal. De wereld kwam tot leven.
Zintuiglijk schrijven leer je zo
Sinds ik zelf les geef, begin ik mijn opdrachten altijd met de zintuigen. Kijk om je heen. Luister, ruik, proef. Dat is de basis van al je schrijven.
Als we om ons heen kijken, zien we geen woorden. Alleen in Hollywood prijken er grote letters in het landschap die beschrijven waar je bent. In mijn achtertuin staat nergens het woord ‘ Sandwijck’ of ‘mooi’.
Woorden roepen dus niet direct beelden op. Mooi zegt niets. Lage ochtendmist en groen landgoed wel. Dat zijn beelden.
Wij beleven de wereld via onze zintuigen. Maar dat vergeten we vaak. We denken dat we alles in woorden beleven. We schrijven: ik ben ongelukkig. Maar het gevoel wat er onder ligt, is dat holle gevoel in de maag, dat zware gevoel op de schouders. We schrijven: het is een mistroostige dag. Maar dat begon bij het zien van kale bomen, van nat, zwart asfalt.
Uiteindelijk is alles terug te brengen naar de zintuigen.
Proza schrijven: schrijf in scenes
Vorig jaar heb ik een masterclass van de Vlaamse schrijfster Kristien Hemmerechts gevolgd. Omdat zij jarenlang als docente in de theaterwereld heeft gewerkt, wist zij goed over te brengen dat een verhaal concreet en zichtbaar moet zijn.
Ze stimuleerde ons om je eigen boek vooral als een aaneenschakeling van scenes te zien. Scenes die je daadwerkelijk zou kunnen uitspelen. ‘Dit wil ik zien!’ riep ze nadat ik mijn verhaal had voorgelezen. En ze nodigde me uit op de speelvloer om mijn verhaal uit te beelden. ‘Loop zoals je hoofdpersonage.’
Als schrijver heb je steeds de uitdaging om de vertaalslag naar de realiteit maken. Om niet in abstracte begrippen proza te schrijven, maar om vanuit de zintuigen te schrijven. Dàt maakt je tekst voelbaar en zichtbaar.
Tonen in plaats van vertellen
Sinds die tocht op de motor, begreep ik het verschil tussen tonen en vertellen. Ik schreef daarna niet op: ik reed door een saai industrieterrein. Maar ik gaf de details. Ik liet de lezer het landschap zien. Ik toonde het.
Door te tonen, zet je een stap naar de wereld toe. Door te vertellen, zet je er een stap vandaan. Schrijven is aanwezig zijn. Als je daarmee begint, heb je de basis van je boek.
Proza schrijven is oefenen
Schrijven leer je zo door elke keer je zintuigen aan te wakkeren. Beschrijf de wandeling van je huis naar je werk. Beschrijf de kassière van je vaste supermarkt. Ga in een café zitten schrijven. Geef je omgeving een plek in je schrijven.
En wordt steeds specifieker. Zoom als het ware in. Wat is de textuur van het tafelkleed? Wat groeit er onder de struiken? Wat zijn de patronen op de kiezels?
Begin bij het hier en nu. Dat is de beste manier om proza te leren schrijven.
[wave] Meer schrijftips? Vraag de gratis schrijfles aan.
Nanda Huneman
Laatste berichten van Nanda Huneman (toon alles)
- Leren schrijven doe je zo! - 8 september 2021
- Begin je boek met een proloog - 9 oktober 2020
- Schrijf een pakkend begin van jouw boek - 27 augustus 2020
Dit is iets wat ik soms in boeken mis, tijdens het lezen van dit stuk kwamen mij honderden zinnen, omgevings beschrijvingen naar boven die ik een lezer zo graag zou willen laten proeven!
Misschien kan ik eindelijk mijn woorden omzetten in daden en daadwerkelijk iets schrijven 🙂 dank!
Wat mooi; over het zintuiglijk schrijven! Je hebt me verder op weg geholpen! Dank daarvoor!
Van mij mag in jouw mooie rijtje van de opdracht van kijk, luister, ruik, proef, ook ‘voel’, toch? Je beschrijft m later ook als zintuiglijke waarneming..
Ik vraag me overigens het volgende af, ik ben wel benieuwd naar jouw kijk hierop: Stel nu dat een persoon een script schrijft die een zintuiglijke beperking heeft; denk je dat de aanwezigheid van een zintuiglijke beperking te ondervangen is, en hoe zie je dat, juist omdat je schrijft dat schrijven vanuit die zintuiglijke waarnemingen de basis is.
Dank je wel voor je stuk. Waardevol om te lezen!
Hi Christel,
Dank voor je reactie.
Ik denk dat schrijven met een ‘zintuiglijke beperking’ ook levendige teksten kan opleveren, vooral omdat de andere zintuigen dan vaak sterker worden.
Ik moet nu denken aan de film ‘Butterfly diving bell’. Over een man die slechts door een klein gaatje de werkelijkheid kan zien. Maar door die beperking wordt het zicht juist intenser. En het geluid, en inderdaad – ook het gevoel.
Groet, Nanda
Dank je wel Nanda voor je positieve en snelle reactie. Die film ga ik kijken; je maakt me nieuwsgierig!
Hier heb ik wat aan , ik probeer nu ook veel meer te schilderen in mijn tweede boek en laat mijn fantasie lopen. Het eerste was een biografie dan moet je, je aan de feiten houden.
Bedankt voor deze blog. Heb je misschien nog tips voor dit verhaal om te verbeteren?
De schrijfopdracht van klas 5B
Het is vrijdagmiddag, in het lokaal van 5B van de basisschool “De Zonnestraal” is het een gekwebbel van jewelste. De kinderen hebben geen zin meer in de saaie rekenles en letten geen van allen meer op wat juf Monica probeert uit te leggen. Monica is zelf ook behoorlijk moe en besluit een einde aan de rekenles te maken. “Leg jullie schriften en boeken maar in jullie lades dan ga ik een verhaal voorlezen. Ondanks dat de meeste kinderen al 10 of 11 jaar zijn vinden alle kinderen het erg leuk als hun juf gaat voorlezen. Hun juf is namelijk een schrijfster heeft ze weleens verteld en dat vinden de kinderen een gaaf idee. “Wel heb ik er een kleine opdracht bij wat jullie volgende week in moeten leveren.””Ik ga straks een verhaal vertellen, maar ik heb dat verhaal nog niet helemaal klaar nu is de opdracht dat jullie allemaal een eind aan het verhaal gaan schrijven.” De kinderen vinden dat een erg spannende leuke opdracht en helemaal als hun juf belooft dat het stuk dat zij het beste vindt geplaatst wordt op haar website.
“Luister maar en neem het verhaal maar goed in jullie op zodat jullie zelf verder kunnen schrijven.”
Katinka, woont in een klein hutje, haar vader is er al jaren niet meer en haar moeder kan amper werk genoeg vinden om hun te onderhouden. Hierdoor heeft Katinka ook erg kapotte kleren en krijgt ze bijna nooit iets nieuws. Een mobieltje zoals de meeste van haar leeftijdsgenootjes hebben durft ze al helemaal niet te vragen ze weet dat ze haar moeder daar erg veel verdriet mee doet. Doordat ze zo arm is wordt Katinka heel erg gepest door haar klasgenootjes en de school doet er voor haar gevoel weinig tegen. Katinka verteld er thuis niets over en moet het dus in haar eentje dragen. Op een dag is het weer raak en wordt Katinka weer opgewacht door Boris. Boris is in tegenstelling tot Katinka erg groot en sterk. “He, daar hebben we het kleine onderkruipseltje weer in haar oude kleren.” Katinka weet zoals gewoonlijk niet wat ze moet zeggen en dat maakt dat Boris alleen maar erger gaat klieren. Als de juf dat gezegd heeft klapt ze haar memoblok dicht en zegt “Ik ben erg benieuwd naar jullie eindes, doe allemaal maar goed jullie best.”
Roosje steekt dan haar vinger op. “Wat is er Roosje?”
Moet het verhaal een spannend einde hebben wat we schrijven of mag het ook goed aflopen?””Ik schrijf meestal ’s avonds en als ik het dan te spannend maak kan ik er niet van slapen.” Als Roosje dat gezegd heeft krijgt ze een knalrood hoofd. Ze is niet zo’n held als de meeste van haar klas en ze is bang dat haar klasgenoten het een rare vraag zullen vinden.
“Je kan en mag het zo spannend maken als jij het wilt Roosje.”
Die avond en het hele weekend zitten de meeste kinderen van klas 5B te schrijven. De ouders vinden het een erg leuke opdracht en proberen hun zoon of dochter zo goed mogelijke tips te geven om hun kind te helpen om te winnen. Zelfs Charles die zich normaal gesproken niet zo inzet met zijn huiswerk is er druk mee. Normaal gesproken vindt hij school maar stom, maar sinds hij deze juf heeft gekregen lijkt er iets veranderd te zijn. Iets wat zijn ouders erg blij maakt natuurlijk, want ze maken zich soms weleens druk om het nonchalante van hun zoon. Het aparte is dat het niet aan zijn cijfers te zien is dat hij er niets voor doet. Dat is aan de andere kant ook weer een valkuil, want dat hoeft niet blijvend te zijn en kan dan grote problemen opleveren met de middelbare school.
“Mam, wil je mijn verhaal even lezen, we moeten het morgen inleveren en ik weet niet of het goed genoeg is”, vraagt Charles de donderdagavond na het krijgen van de opdracht. Hij is er erg gebrand op om te winnen en heeft dan ook elke seconde dat hij kon aan het schrijven besteed. Hij heeft zelfs een voetbaltraining overgeslagen, iets wat hij sinds hij voetbalt nog nooit heeft gedaan. Hij roept al van kleins af aan dat hij profvoetballer wil worden en dat betekend volgens hem dat hij daar nu al alles voorover moet hebben. Dat hij de training over heeft geslagen zegt dus erg veel. Mevrouw Pietersen, pakt het schrift van haar zoon aan en gaat geïnteresseerd lezen wat haar zoon geschreven heeft. Ze schrikt als ze halverwege het stuk is. Hij heeft blijkbaar erg veel van het regionale nieuws meegekregen waar verteld werd dat een meisje doordat ze ernstig gepest werd zichzelf opgehangen heeft. Ze is blij dat er geen naam genoemd is, want dan zou hij zich rot geschrokken zijn. Het meisje is namelijk zijn vroegere vriendinnetje.
Als ze verder leest ziet ze dat hij er een positieve wending aangegeven heeft en zijn geliefde sport er in verwerkt heeft.
“Wat heb je dat goed gedaan Charles.””Of je hiermee gaat winnen kan ik je niet zeggen, omdat ik niet weet wat jullie juf mooi gaat vinden en wat je klasgenoten hebben geschreven weet ik natuurlijk ook niet, maar ik ben echt heel erg trots op je jongen.”
De volgende dag zijn alle kinderen van 5B al erg vroeg op school. Eigenlijk zouden ze pas ’s middags de uitslag te horen krijgen, maar hun juf is zelf erg nieuwsgierig naar de geschreven verhalen.
“Als jullie allemaal rustig aan de taalles op pagina 23 van jullie boek gaan werken ga ik de ingeleverde verhalen lezen dan kan ik jullie voor de lunchpauze mijn keuze vertellen.
Dat laten de kinderen zich geen tweede keer zeggen en ze pakken dan ook allemaal zonder mopperen hun boeken en schriftjes. Vijf minuten later is het muisstil in het lokaal je hoort alleen de pennen over het papier gaan en soms een bladzijde van een schrift die omgeslagen wordt.
Vlak voor de pauze is juf Monica klaar met het lezen van alle verhalen en heeft ze haar keuze gemaakt. Er zaten echt erg goede verhalen bij dus het was een moeilijke opgave om te kiezen.
“Ruim jullie boeken en schriftjes maar op kinderen dan ga ik jullie de uitslag vertellen.”
Als alle kinderen hun spullen op hebben geruimd kijken ze hun juf gespannen aan.
“Allereerst wil ik mijn complimenten uitspreken aan jullie allemaal. Ik ben blij verrast over de geschreven eindes en heb besloten om 2 verhalen te plaatsen op mijn website 1 van een meisje en 1 van een jongen. Dan ga ik vragen aan mijn volgers of ze willen stemmen op de eindes en het einde die het wordt, komt in een speciale editie van een boek die ik schrijf hoe vinden jullie dat?””Dit betekent dan wel dat jullie nog een maand moeten wachten voor ik kan vertellen welk kind dat gewonnen heeft, maar ik denk dat jullie dat niet erg vinden. Ofwel?”
“Oh wat een gaaf idee,””u bent echt de beste leukste juf die we ooit hebben gehad reageert Charles daarop.” De rest van de klas is het helemaal eens met de woorden van Charles. Ga nu maar lekker eten en naar het schoolplein dan ga ik het regelen zegt Monica lachend. Na de pauze is iedereen nog vol van de leuke reactie van hun juf, maar dan wordt de juf wel wat strenger en moeten ze de middag zonder mopperen opletten met de lessen anders zo dreigt ze gaat het niet door. Als ze dat gezegd heeft is iedereen stil dus dat heeft gewerkt.
Een maand later komen de kinderen op een dag het lokaal in en heeft de juf een verrassing. De meeste kinderen zijn de schrijfopdracht eigenlijk alweer een beetje vergeten en het dringt dan ook niet door dat het alweer een maand later is dat hun juf het gave heeft geregeld.
Als ze dan ook begint dat ze een verrassing heeft reageren er maar een paar zoals ze had verwacht. “Zijn jullie helemaal niet benieuwd wiens geschreven einde in mijn speciale boek komt?””Of eigenlijk is gekomen?” De laatste aanvulling maakt dat alle kinderen luisteren. Als Monica merkt dat alle kinderen luisteren pakt ze uit haar tas een stapel boeken. Ze heeft het winnende einde al verwerkt in het speciale boek en ze heeft het boek ook al klaargemaakt. Op de cover van het boek staat “Speciale uitgave van boek Kelly met het verzonnen en geschreven einde door “Roosje van de Brink.” Als alle kinderen de boekjes en daardoor de winnares gezien hebben zijn ze allemaal nieuwsgierig hoe Roosje het einde geschreven heeft, allemaal op 1 na die is diep in zijn hart best een beetje jaloers en teleurgesteld.