Schrijfster van Spaghetti met hutspot. Een boek over hoe het jongste zusje verstrikt raakt in een Italiaanse familie-hierarchie
Wat doe je naast het schrijven van boeken?
Ik ben zelfstandig ondernemer, ik heb een eigen tekstbureau.
SCHRIJFDROOM
Wilde je altijd al schrijfster worden?
Mijn vijf jaar oudere zus heeft mij leren lezen toen ik nog op de kleuterschool zat. Vanaf dat moment heb altijd van lezen gehouden. Mijn eigen proza deelde ik niet of nauwelijks met anderen. Tot een vriendin me aanspoorde om een boek te gaan schrijven over iets wat aanvankelijk begonnen is als dagboek. Mijn debuutroman ‘Spaghetti met hutspot’ is geen autobiografie, maar mijn eigen ervaringen hebben me wel geïnspireerd tot het schrijven ervan.
Wie zijn jouw 3 favoriete schrijvers?
- Arnon Grunberg. Zijn personages zijn zó bijzonder. Op het eerste gezicht ‘normale’ mensen, maar de karakters worden steeds gecompliceerder en ongrijpbaarder. Geweldig!
- Nicollò Ammaniti. Zijn pure, bijna rauwe manier van schrijven spreekt me erg aan. Geen onderhuidse spanning, maar juist de bijna tastbare manier waarop hij de lezer bij de strot grijpt.
- Renate Dorrestijn. Heel anders dan de vorige twee, misschien wel omdat in haar werk de herkenbaarheid me zo aanspreekt.
Hoe heeft schrijven jouw leven veranderd?
Hoewel ik beroepsmatig al veel met teksten te maken had, merk ik dat ik nu nog veel meer bezig ben met taal.
In ieder persoon zie ik al een personage voor me. Iedere anekdote die iemand vertelt, gaat voor mij een eigen leven leiden. Wanneer ik een intrigerende portretfoto zie, bedenk ik daar gelijk een heel leven bij.
Bij zakelijke teksten, die ik schrijf in opdracht van derden, verplaats ik me in de opdrachtgever of zijn doelgroep. Bij het schrijven van proza is dat juist andersom. Ik schrijf voor mijzelf, personages en verhalen die mij intrigeren. Die andere kant van schrijven vind ik erg leuk.
SCHRIJFPROCES
Wat is volgens jou de kunst van het schrijven?
Blijven schrijven, ook al heb je het gevoel dat het niet vanzelf gaat.
Ik probeer minimaal duizend woorden per dag te schrijven, zelfs wanneer het niets is. Pas de volgende dag, nadat ik het heb teruggelezen, maak ik de keuze: weghalen, aanpassen of laten staan. Soms staat er toch een woord of zin waar ik mee verder kan. Voordat ik begin met het echte schrijven, staat mijn verhaal al van begin tot eind vast. Het liefst zelfs per hoofdstuk.
Hoe heb jij het schrijversvak geleerd?
Veel lezen is in mijn beleving al een heel belangrijk onderdeel. Daarnaast heb ik – na mij fulltime moederschap – in deeltijd HBO Communicatie gestudeerd en bij de Open Universiteit Literatuurwetenschappen. Daardoor heb ik meer geleerd over de technieken van het schrijven. Het schrijven zelf leer je vooral door die technieken toe te passen in je eigen teksten. Veel schrijven dus.
Hoe onderscheid jij je van andere schrijvers?
Ik wil graag toegankelijk zijn voor veel lezers. Herkenbaarheid is daarin misschien wel een belangrijke factor. Niet dat de lezers zichzelf erin moeten herkennen, maar wel zodanig dat het over hun eigen buurman of collega zou kunnen gaan. Ik hou ervan, wanneer mensen nét anders zijn dan je verwacht, een geheim dat je deelt met de lezer.
Schrijf jij literatuur of lectuur?
Over de betekenis van het woord ‘literatuur’ zijn de meningen verdeeld. De formele betekenis (volgens het Woordenboek der Nederlandse taal) van literatuur is: gedichten en verzonnen verhalen die tot de cultuur behoren. Lectuur is alles wat je kunt lezen. Het verschil is volgens mij een persoonlijk waardeoordeel, dat voor iedereen een andere betekenis heeft.
Schrijf jij met de lezer (doelgroep) in je achterhoofd?
Zakelijk schrijf ik alleen maar met mijn opdrachtgever en zijn lezers in mijn achterhoofd. Wanneer ik proza schrijf, doe ik dat juist niet. Ik vind het fijn dat ik dat op die manier kan combineren.
Hoe kies je het genre waarin je schrijft?
Het is voor mij niet zozeer een keuze. Ik ga niet vooraf bedenken: voor wie zal ik nu eens gaan schrijven. Wanneer je bijvoorbeeld kinderboeken schrijft, is dat natuurlijk anders. Maar ik denk dat er de laatste tijd veel boeken zijn verschenen voor young aldults – denk aan De Hongerspelen of Harry Potter – bedoeld voor jongeren, tieners of misschien zelfs kinderen. Toch zijn er ontzettend veel volwassenen die ook deze boeken met heel veel plezier lezen.
Hoe kom jij aan ideeën voor je boeken?
Ik haal inspiratie uit alles wat ik om me heen zie of hoor. Dat heeft niet zozeer te maken met afluisteren, maar ik geniet van gesprekken die ik opvang bij de kapper of op een terras. Al is het maar een flard van een gesprek, soms zie ik dan helemaal voor me wat daaraan is voorafgegaan of wat de gevolgen kunnen zijn.
Hoe bewaar en verwerk je deze ideeën?
Meestal heb ik een boekje bij me, waarin ik dergelijke situaties opschrijf. Maar in noodgevallen kan ik ook op een papieren servetje schrijven. Ik heb zelfs wel eens een mailtje naar mezelf gestuurd wanneer ik onderweg was en geen pen en papier bij de hand had.
Mag je clichés gebruiken?
Ik houd van metaforen, maar met mate. Een zeker geen clichés.
- Cliché 1: ogen waarin je verdrinkt;
- Cliché 2: ‘we schrijven: 20 januari 1985’ (ik denk dan gelijk aan Mart Smeets);
- Cliché 3: ‘wat ging er door je heen?’ (sportjournalisten).
Is de eerste zin van een nieuw te schrijven boek belangrijk?
De eerste zin of alinea is heel belangrijk. Hiermee pak je een lezer wanneer hij in de winkel een boek doorbladert. Maar met de laatste zin pak je de lezer voordat hij het boek dichtslaat. Die laatste zin bepaalt immers ‘hoe’ hij het boek dichtslaat. Dat moment is voor mij minstens zo belangrijk.
Iedere schrijver wil graag dat zijn boek veel verkocht wordt, maar niets is erger dan wanneer een lezer achteraf spijt heeft van zijn aankoop. Een teleurstellend einde maakt het hele boek teleurstellend.
Kan je eens uitleggen wat volgens jou ‘show, don’t tell’ betekent?
De schrijver moet niet vertellen wat er gebeurt. De lezer moet het voor zich zien, alsof hij naar een film zit te kijken. Tijdens een film wordt er niet ondertiteld dat het hoofdpersonage nerveus of bang is. Dat zie je. En als schrijver moet je het laten zien, niet ondertitelen.
Moet een verhaal een plot hebben?
Aan het begin van een verhaal wordt duidelijk dat er sprake is van een probleem, een zwart gat, een conflict. Naarmate het verhaal vordert, zal het hoofdpersonage hier steeds meer mee geconfronteerd worden. Dat kan uiteindelijk resulteren in een oplossing van dit probleem, waarmee het boek eindigt.
Het omgekeerde kan natuurlijk ook: het probleem wordt niet opgelost en eindigt in een onthutsende desillusie, een ondergang. Maar ook dan is in mijn optiek wel sprake van een plot. Een open einde kan (soms), maar moet dan wel zo geschreven zijn dat het boek daar ook echt eindigt.
Wat is een spanningsboog en hoe verwerk je die in je verhaal?
Ik probeer meerdere keerpunten aan te brengen in mijn verhaal, die telkens sterker worden. Spanning die oploopt, en na een uitbarsting weer even wat rust brengt. De volgende uitbarsting wordt net weer wat heviger. Een golvende beweging. Het eindigt dan uiteindelijk met de heftigste uitbarsting die een einde maakt aan het verhaal. De golvende lijn eindigt dus helemaal bovenaan of helemaal onderaan.
Hoe weet je of je teveel of te weinig meldt?
Het liefst deel ik ieder idee, iedere gedachte, iedere verhaallijn. Bij voorkeur met mensen die ik minder goed persoonlijk ken, omdat die misschien wat kritischer durven zijn. Iedereen hoort graag dat het goed is, maar in de schrijffase is het fijn om te horen hoe het beter kan. Wanneer het verhaal eenmaal af is, moet de lezer constant verlangen naar het volgende hoofdstuk. Dus niet teveel ineens weggeven.
Kan je 3 redenen geven waarom ritme belangrijk is voor een verhaal?
- Harmonie;
- Afwisseling;
- Evenwicht.
Moeten de historische feiten kloppen in een verhaal?
Als je verhaal fictief is kun je fictieve plaatsen, namen of voorvallen noemen. Maar wanneer je verwijst naar historische feiten, moeten zo ook werkelijk kloppen. Research is dan onvermijdelijk. Altijd.
Hoe bepaal je of je in de verleden of huidige tijd schrijft?
Dat bepaal je door de stijl waarin je wilt schrijven. Een verhaal krijgt een heel andere lading wanneer je het herschrijft in een andere tijd. Datzelfde geldt voor het perspectief: wie is de verteller. Een verhaal dat geschreven is in de derde persoon wordt ineens heel anders wanneer je het in de ik-vorm schrijft.
Is humor noodzakelijk?
Humor is natuurlijk heel persoonlijk en per genre verschillend. Wanneer ik een boek van Grunberg pak, verwacht ik niet dat ik dat grinnikend of schaterend van de lach zal lezen. Voor mij is humor niet noodzakelijk, maar soms past het wel in een verhaal, of bij de stijl van een bepaalde schrijver.
Is erotiek noodzakelijk?
Voor erotiek geldt eigenlijk hetzelfde. Ik zoek het niet op, maar ga het niet uit de weg. Heleen van Royen kan dit op een geweldige manier.
Kan je een voorbeeld geven van een beschrijving van een geluid of geur?
Dat is nu precies waar het om gaat bij ‘show, don’t tell’. Misschien is het beste gereedschap wel je herinnering. Een prachtig voorbeeld vind ik het volgende fragment uit ‘Tonio’ van A.F.Th. van der Heijden:
…Ik ben me al die jaren hardnekkig blijven herinneren dat met een reuzenzwaai van een bloederig geschoeide pols de ongewassen boreling in mijn schoot werd geworpen. Nooit zou ik het kletsende geluid vergeten waarmee de baby, kleverig en wel, op mijn bovenbeen terechtkwam…
Prachtig. Zoiets ontroert me.
Hoe verzin je een personage?
Ik wil altijd graag een beeld hebben van mijn personages. Ik wil ze persoonlijk leren kennen. Een foto kan me daarbij helpen. Dat kan een krantenknipsel of een foto uit een tijdschrift zijn. Het gaat me dan vooral om de uitstraling, het gevoel dat ik krijg wanneer ik naar die foto kijk, niet zozeer om het uiterlijk. Ik bedenk er een naam bij, maar die kan later nog veranderen.
Wat drijft een personage en hoe belangrijk is dit voor het verhaal?
Er moet iets zijn dat de hoofdpersoon maakt tot wie hij is, hoe hij zich gedraagt. Dat kan angst of frustratie zijn, of een onverwerkte traumatische ervaring. In ieder geval is het iets wat een steeds grotere rol gaat spelen in het leven van het hoofdpersonage en dus in het verhaal.
Moet je altijd het uiterlijk van een personage te beschrijven?
Nee, het karakter is voor mij veel belangrijker. Deze karaktereigenschappen creëren het personage. Ik vind het juist het spannendst wanneer dit niet haarscherp wordt omschreven.
Een karakter is veel interessanter wanneer het meerduidig is, voor tweeërlei uitleg vatbaar. De lezer vormt zich dan zelf een beeld bij dit personage. Een nadeel daarvan is wel, dat een boekverfilming erg teleurstellend kan zijn. Alleen al omdat de hoofdpersoon er in de film heel anders uitziet dan jij dacht.
Hoe geef je ieder personage een eigen stem?
Dat doe ik niet bewust. Een personage groeit tijdens het schrijven. Ik begin met een korte omschrijving die ik bij de hand heb tijdens het schrijven en die beschrijving wordt steeds uitgebreider, het personage gaat steeds meer leven.
Het begint met een naam, leeftijd, beroep en wat karaktereigenschappen. Naarmate het verhaal zich ontwikkelt en daarmee ook de personages, wordt die beschrijving steeds uitgebreider. Uiterlijke kenmerken en een stem komen er tijdens het schrijfproces bij.
Kan je 3 tips geven om dialogen levensechter te laten klinken?
- Schrijftip 1: hardop lezen, dan hoor je of het logisch klinkt;
- Schrijftip 2: kijken naar lichaamstaal wanneer je een gesprek volgt (bijvoorbeeld een film – daar kun je schaamteloos kijken);
- Schrijftip 3: woorden gebruiken die passen bij de spreker; geen volwassen taalgebruik door een kind, of andersom.
Hoe ga je om met schrijven, schrappen en herschrijven?
Schrappen doe ik meestal pas de volgende dag, of nog later. Ik schrijf een stuk, lees het opnieuw en verander tijdens het schrijven wel. Maar wanneer ik niet helemaal tevreden ben haal ik het toch niet direct weg. Als ik de tekst later opnieuw lees, zie ik vaker beter wat er anders moet.
Dat geldt niet alleen voor een stuk dat ik kort tevoren heb geschreven, maar ook voor teksten van weken geleden. Een frisse blik werkt voor mij dan heel goed.
Gebruik jij tijdens het schrijven de juiste interpuncties?
Dat probeer ik wel, misschien wel automatisch. Wanneer ik de tekst herlees, corrigeer ik waar nodig.
Welke boek over schrijven moet een beginnende schrijver zeker lezen?
De Schrijfbibliotheek (uitgeverij Augustus) bestaat uit meerdere titels die betrekking hebben op de verschillende aspecten van het schrijven. ‘De kunst van het schrijven’ is er daar één van, een algemene handleiding.
SCHRIJVERS MINDSET
Hoe breng jij jezelf in de juiste stemming om te gaan schrijven?
Ik begin met het teruglezen van de laatst geschreven delen. Om de sfeer van het verhaal weer op te pakken en weer in dezelfde flow te komen.
Zijn inspiratie en creativiteit iets waarop je wacht of afdwingt?
Inspiratie komt vanzelf, door te kijken en te luisteren wat er om me heen gebeurt. Het daadwerkelijk schrijven dwing ik af als dat nodig is.
Zoals ik eerder al zei: ik schrijf ook als het niet vanzelf gaat. Schrappen en herschrijven kan altijd nog. Wanneer ik voor een opdrachtgever schrijf, kan ik ook niet wachten op het moment dat het vanzelf komt. Dan moet ik er ook voor gaan zitten en het gewoon doen.
Wat doe jij als je vastloopt, als je te maken krijgt met het schrijversblok?
Juist om een schrijversblok te voorkomen, helpt het me om mezelf te dwingen om te schrijven. Hoe langer je wacht, hoe lastiger het wordt om de draad van je verhaal weer op te pakken.
Welke fouten heb jij gemaakt?
Ik dacht dat mijn manuscript klaar was en zó naar de drukker kon. Het is maar goed dat dát niet gebeurd is! De eerste versie van mijn manuscript is niet te vergelijken met het uiteindelijke boek.
Door Uitgeverij Mooi Media ben ik geholpen met heel veel aanwijzingen die ‘Spaghetti met hutspot’ hebben gemaakt tot wat het uiteindelijk is geworden. Een prachtig boek, waar ik heel erg trots op ben!
Maak je afspraken met familie en vrienden als je schrijft, zodat je niet gestoord kan worden?
Nee, nooit. Misschien ook wel omdat schrijven deel uit maakt van mijn dagelijkse werk. Wanneer ik zakelijk schrijf, kan ik ook gestoord worden tijdens het schrijven. De telefoon uitzetten is dan geen optie.
Hoe ga jij om met kritiek van bekenden en onbekenden (recensies)?
Dat ligt eraan. Als het kritiek is die ik begrijp, zie ik het als leerzaam. Als ik het niet begrijp, vind ik het lastiger. Zeker bij een recensie. Dan kun je niet altijd vragen wat een recensent precies bedoelt. Bij een bekende is dat makkelijker, dan kun je het immers vragen. Maar ik ben altijd blij met feedback.
Is geld verdienen een belangrijke motivatie om te schrijven?
Ik schrijf omdat ik het ontzettend graag doe. En natuurlijk is het fantastisch wanneer je je eigen boek in de boekhandel ziet liggen, en weet dat het gelezen wordt.
Veel geld verdienen met het schrijven van boeken is maar voor een enkeling weggelegd, en zeker geen drijfveer om te schrijven.
5 GOUDEN SCHRIJFTIPS
Welke 5 gouden schrijftips zou je beginnende schrijvers willen meegeven?
- Schrijftip: geniet van het schrijven;
- Schrijftip: wees kritisch voor jezelf; wees niet bang om hele alinea’s te schrappen als ze niet écht naar je zin zijn;
- Schrijftip: sta open voor kritiek; voor jou als schrijver zijn dingen misschien vanzelfsprekend, maar niet voor de lezer;
- Schrijftip:lees veel verschillende genres;
- Schrijftip: probeer te omschrijven waarom een bepaald boek of een bepaalde alinea je zo aanspreekt.
Bestel Spaghetti met hutspot door Sandra Di Bortolo
Sanne Visch
Laatste berichten van Sanne Visch (toon alles)
- Hoe schrijf ik een goed dialoog? - 17 september 2020
- Boekmarketing: Als je een boek schrijft wil je het ook verkopen - 6 juni 2018
- Volg de gratis online workshop! - 20 januari 2017
